Art Tatum

Art Tatum

"Fletcher Henderson Orkestrası`nın çaldığı her dansta birisi lokal bir yeteneği överdi, ki bu genellikle oldukça kötü çalan bir müzisyen olurdu. Haliyle biz de bu "yeteneği" dinlemek konusunda oldukça isteksiz davranır ve sadece iyi bir müzisyenin sözüne güvenirdik. Bunlardan biri de McKinney`s Cotton Pickers Orkestrası`nın alto saksafoncusu Milton Senior`du ve bir piyanistten bahsederek "başka bir dünyadan" tanımlamasını yapıyordu. Böylece bu piyanistin çalıştığı kulübe giderek kendisini dinlemeye ikna olduk. Mekan pek etkileyici değildi; Toledo`nun Bohemia kesiminde dar bir yolun üzerindeydi. Yılın 1926 mı yoksa `27 mi olduğundan pek emin değilim, ancak emin olduğum şey Art Tatum`un üzerimde bıraktığı ilk etkinin kalıcı olduğudur. Daha da ötesi, bu deneyim bende neredeyse travmatik bir etki yarattı ve sonrasında kısa bir süreliğine de olsa enstrümanımı bırakıp okula dönmeyi düşündüm. Şimdi geriye dönüp baktığımda Tatum`un bende neden bu etkiyi yarattığını görebiliyorum. Sadece o müthiş piyano çalışından ibaret değildi yaptığı, aynı zamanda bana Henderson orkestrasında Louis Armstrong`un yerini doldurmakta ne kadar yetersiz kaldığımı hatırlatıyordu.

 

Gözlerimize ve kulaklarımıza inanamıyorduk: Nasıl oluyordu da bu neredeyse kör adam Sivil Savaş yadigârına benzeyen son derece eski ve yıpranmış bir piyanodan bunca güzellik çıkarabiliyordu? Davulcumuz Kaiser Marshall Henderson`a dönerek hepimizin hislerine tercüman oldu: `Görüldüğü gibi bir kitabı kapağına bakarak değerlendirmek doğru değil. Orada berbat bir piyano var ve bu çocuk ondan bir Steinway yaratıyor. Hadi Smack (Fletcher Henderson`un lakabı), şimdi seni görelim. Eminim aynısını başaramayacaksın.` Fletcher omuzlarını silkti ve cevap verdi: `Şu an sizin ya da benim hayatımız boyunca rastlayabileceğimiz en büyük yeteneklerden birinin huzurundayız, o yüzden komik olmaya çalışma.` Ancak bu yetenekli genç şaşırtıcı şekilde güvensizdi ve setten sonra yanımıza gelerek alçakgönüllülükle sordu: `(New York`u kastederek) Büyük şehirde de başarılı olabileceğimi düşünüyor musunuz?` Toledo`yu geride bıraktığı anda bütün dünyanın ayaklarına serileceği konusunda ona garanti verdik. Döndü ve üzgün bir şekilde başını sallayarak adeta kendi kendine şöyle konuştu: `Daha hazır değilim.` Oysa bize göre hazırı buçuk geçiyordu." (Rex Stewart (trompetçi, cornetist) -- "Jazz Masters of the 30s" kitabından)

 

13 Ekim 1909`da Arthur Tatum, Jr. adıyla Toledo, Ohio`da doğan Art Tatum 4 yaşında görme yetisini büyük oranda kaybetti. Toledo Müzik Okulu`nda bir miktar formel piyano eğitimi aldı ve Braille alfabesiyle ve gözlük yardımıyla nota okumayı öğrendi. Ancak bir dahi çocuk olan Tatum çalmayı daha ziyade kulaktan öğrenmişti; henüz 3 yaşındayken kilise ilahilerini seçebiliyor, radyodan parçaları öğreniyor ve annesinin "piano roll" kayıtlarını kopya ediyordu. İnanılmaz hızlı ve aynı zamanda hatasız bir çalma stili geliştirmişti. Piyanonun entonasyonu konusunda çocuk yaşta bile oldukça hassastı ve sıkça akort edilmesi hususunda ısrarcıydı. Tatum`un bir başka yeteneği de majör beyzbol ligi istatistikleri konusundaki ansiklopedik hafızasıydı. 1927 yılında Toledo radyo istasyonu WSPD`de `Arthur Tatum, Toledo`nun Kör Piyanisti` olarak çalmaya başlayan Tatum, 19 yaşında lokal Waiters` and Bellmens` kulübünde vokalist Jon Hendricks`e eşlik ediyordu. Adı duyulmaya başlamıştı ve yolu Toledo`dan geçen Duke Ellington, Louis Armstrong, Joe Turner, Fletcher Henderson, Count Basie ve Andy Kirk gibi isimler bu piyano fenomenini dinlemeye geliyorlardı. 1931 yılında vokalist Adelaide Hall iki yıl sürecek bir dünya turuna başladı ve Toledo`da Tatum`u keşfederek onu sahne piyanistlerinden biri olarak işe aldı. 1932 yılında New York`a dönen Hall, Tatum`u Lafayette Tiyatrosu`nun sahnesinde Harlem`e lanse etti; aynı yılın Ağustos`unda da "Strange As It Seems" ve "You Gave Me Everything But Love" parçalarının kaydında onu piyanisti olarak kullandı. Art Tatum`un ilham aldığı piyanistler stride piyano stilinin temsilcileri James P. Johnson ve Fats Waller ile kendisinden altı yaş büyük olan daha "modern" stildeki Earl Hines`tı. Tatum Waller`ı ana ilham kaynağı olarak gösterirken piyanist Teddy Wilson ve saksafoncu Eddie Barefield şu iddiada bulunmuşlardır: "Art Tatum`un favori piyanisti Earl Hines`tı. Earl`ün bütün plaklarını alır ve üzerlerine emprovizasyon yapardı. Tabii Art`ı çalarken dinlediğinizde sadece onu duyardınız, ancak Earl`ün çalış stilinden fikirler barındırırdı -- Earl bunu hiçbir zaman bilmedi." Art Tatum`un başarı yolunda meteor hızındaki yükselişini tetikleyen en önemli olaylardan biri de 1933 yılında New York Morgan`s Bar`da Waller, Johnson ve Willie "The Lion" Smith`le giriştiği cutting contest oldu. "Tea for Two" ve "Tiger Rag" aranjmanlarıyla büyük bir zafer elde eden Tatum`un performansı, adeta stride piano alanında söylenmiş nihai sözdü. James P. Johnson bu performansla ilgili olarak sonradan şöyle konuşmuştu: "Tatum o akşam Tea for Two`yu çaldığında sanırım ilk olarak parçanın geçekten çalındığına tanık oldum." Tatum`un performansı gerçekten tarihi önem taşıyordu, çünkü elit rakiplerini mağlup ederken aynı zamanda stride döneminin sona erişinin de habercisi olmuştu. Toledo civarında, Cleveland`da ve birkaç ay da New York`ta Onyx Club`da çalışan Tatum, ilk dört solo kaydını Mart 1933`te Brunswick adına yaptı. Daha sonra Ohio`ya döndü ve 1930`ların ortalarında Amerika`nın orta batısında çaldı. 1935`te Rudy Vallee`nin sunduğu the Fleischman Hour adlı radyo programında çaldı; ayrıca the Three Deuces (Chicago), The Trocadero (Los Angeles), the Paramount ve the Club Alabam kulüplerinde çalıştı. 1937`de New York`a dönerek kulüplerde ve ulusal radyo programlarında çaldı. 1938`de Queen Mary transatlantiğiyle İngiltere`ye giderek ülkeyi dolaştı ve üç ay kadar Ciro`s Club`da çalıştı. 1930`ların sonundaysa Los Angeles ve New York`ta kayıt ve performans çalışmalarında bulunmak üzere ülkesine geri döndü. 1941 yılında Decca Records adına şarkıcı Big Joe Turner`la iki kayıt seansı gerçekleştiren Tatum`un ilk seansta kaydedilen "Wee Wee Baby Blues" parçası ülke çapında büyük popülarite elde etti. İki yıl sonraysa Esquire dergisi tarafından düzenlenen ankette ilk birinciliğini kazandı. Muhtemelen solo piyanonun kısıtlı sayıda dinleyiciye hitap ettiği düşüncesinden hareketle ve Nat "King" Cole`un başarılı triosunu da model alarak 1943 yılında gitarist Tiny Grimes ve bassist Slam Stewart`tan oluşan üçlüsünü kurdu ve iki yıl boyunca grubuyla kayıtlar gerçekleştirdi; 1945 yılındaysa yeniden solo piyanoya döndü. Birçok caz müzisyeni tarafından idolleştirilmesine rağmen 1940`ların ikinci yarısında bebop`un ortaya çıkışıyla birlikte, ki Tatum`un benimsediği bir akım değildi, popülaritesi giderek azaldı.
Art Tatum sadece caz müzisyenlerinin favorisi olmayıp şef Leopold Stokowski, besteci Sergei Rachmaninov ve piyanist Vladimir Horowitz gibi Avrupalı klasik müzisyenlerin de çok beğendikleri bir isimdi. Konser müziğinin büyük piyanistlerinin (Rubinstein`ın veya Cherkassky`nin) ustalığıyla kıyaslanabilecek bir virtüöziteye sahip olan sanatçının yorumunda, blues şarkıcısı Big Joe Turner`la yaptığı kayıtlarda sergilediği blues duyarlılığı kadar 19. yüzyıl sonunun virtüöz piyano müziğindeki kadans ve tiratlar, arpejler ve süslemeler de canlı bir şekilde varlığını sürdürüyordu. Tatum`da 19. yüzyıl piyanosu böylesine baskın olduğundan, yüksek sanatsal gerekliliklere her zaman tam cevap veremeyen zamanın salon müziğini -Dvorak`ın Humoresque, Massenet`in Elegie gibi eserleri ve benzerleri- bir ölçüde tercih ettiği görülmekteydi. Fransız caz eleştirmeni André Hodeir bu hususu eleştirmek üzere yazdığında ise, ağızbirliği etmişçesine protestolar yükseldi. Genelde yazmak için hiçbir zaman kılı kıpırdatmayan müzisyenler bile, Tatum`u savunmak için parlak satırlar kaleme aldılar. Bütün bunlar Tatum`a caz müzisyenleri arasında verilen olağanüstü değerin göstergesiydi. Stride kökeninden gelen Art Tatum teknik ve armoni alanında büyük bir sıçrama gerçekleştirdi ve caz piyanosunun limitlerini genişleten bir emprovizasyon stili geliştirdi. Tatum`un yenilikleri Bud Powell, Thelonious Monk, Oscar Peterson, Billy Taylor, Bill Evans, Tete Montoliu ve Chick Corea gibi kendisinden sonra gelen piyanistleri derinden etkiledi. Herbie Hancock Tatum`un eşsiz tonunu "muhteşem" diye tanımlamış ve bu sound`u keşfederek Tatum`un "armoni cephaneliği"ni belgelemek için epey zaman harcamıştır. Caz tarihçisi ve eleştirmen Ira Gitler Tatum`un sol elinin sağ eliyle eşdeğer olduğunu ifade eder. Bu konuyla ilgili anlatılan anekdotlardan biri şöyledir: 1950 dolaylarında Bud Powell New York`un ünlü Birdland kulübüne Art Tatum`dan önce sahne almaktadır. Bir set öncesi Tatum`a şöyle der: "Hazır olduğunda gel de sana nasıl tempolu ve hızlı çalınır göstereyim." Tatum gülerek karşılık verir: "Yarın burada ol, sağ elinle yaptığın her şeyi sol elimle yapacağım." Powell bu davete asla icabet etmeyecektir. 1950`lerin başlarında ülke çapındaki küçük kulüplerde stride piano varyasyonları çalmayı sürdüren Art Tatum, 1953 yılında Norman Granz adına 13 albümlük materyele tekabül eden 124 solo kaydı gerçekleştirdi. Kısa süre sonra Granz, Tatum`la birlikte kayıt yapmaları için vibrafoncu Lionel Hampton, davulcu Buddy Rich, saksafoncu Ben Webster, trompetçi Harry "Sweets" Edison ve klarnetçi Buddy DeFranco gibi yıldız müzisyenleri bir araya getirdi. Bu kayıtlar esnasında birçok müzisyen Tatum`un ellerinden akan müzikal virtüözite kadar sanatçının tükettiği bira miktarı karşısında da şaşkınlığa düştüler. Aşırı miktarda alkol tüketimi Tatum`un çalışını etkilememesine rağmen ne yazık ki sağlığını olumsuz etkiledi. Hayatının son iki yılında düzenli olarak Detroit`teki Baker`s Keyboard Lounge`da sahne alan ve son performansını da Nisan 1956`da sergileyen sanatçı, 5 Kasım 1956`da üremi komplikasyonları neticesi hayata veda etti. Art Tatum 1964 yılında DownBeat Jazz Hall of Fame`e kabul edildi, 1989 yılındaysa Grammy Yaşam Boyu Başarı Ödülü`yle onurlandırıldı.

 

Art Tatum diskografisi: Art Tatum Piano Impressesions, 1940s Art Tatum Piano Solos 1945, Footnotes to Jazz, Vol. 2: Jazz Rehearsal, II- Art Tatum Trio, Folkways Records 1952, Makin` Whoopee Verve 1954, The Greatest Piano Hits of Them All 1954, Genius Of Keyboard 1954-56, Giants Of Jazz Still More of the Greatest Piano Hits of Them All 1955, More of the Greatest Piano Hits of All Time 1955, The Art Tatum-Ben Webster Quartet 1956, reissued as The Tatum Group Masterpieces, Volume Eight 1975, The Essential Art Tatum, Verve 1956, Capitol Jazz Classics – Volume 3 Solo Piano, Capitol 1972, Masterpieces, Leonard Feather Series 1973, God is in the House, Onyx, 1973, Piano Starts Here, Columbia 1987, The Complete Capitol Recordings, Vol. 1-2-3-4-5-6-7 1990, (The Lionel Hampton Art Tatum Buddy Rich Trio) The Tatum Group Masterpieces, Vol. 1 1990, Art Tatum at His Piano, Vol. 1, Crescendo, 1990, The Complete Pablo Group Masterpieces 1990, Classic Early Solos (1934–37), Decca Records, 1991, The Complete Pablo Solo Masterpieces 1991, The Best of Art Tatum, Pablo 1992, Standards, Black Lion 1992, The V-Discs, Black Lion, 1992, The Art Tatum Solo Masterpieces, Vol. 1-2-3-4-5-6-7-8 1992, I Got Rhythm: Art Tatum, Vol. 3 (1935–44) 1993 Fine Art & Dandy 1994, The Art Tatum Solo Masterpieces, Vol. 2 1994, Marvelous Art 1994, House Party, Star Line Records, 1994 Masters of Jazz, Vol. 8, Storyville (Denmark) 1994, California Melodies 1994, 1934–40 1994, 1932–44 (3 CD Box Set) 1995, The Rococo Piano of Art Tatum 1995, I Know That You Know, Jazz Club Records 1995, Piano Solo Private Sessions October 1952, New York, Musidisc (France) 1995, The Art of Tatum 1995, Trio Days, Le Jazz 1995, 1933–44, Best of Jazz (France), 1995, 1940–44 1995, Vol. 16 Masterpieces 1996, 20th Century Piano Genius 1996, Body & Soul, Jazz Hour 1996, Solos (1937) and Classic Piano 1996, Complete Capitol Recordings, Blue Note, 1997 Memories Of You (3 CD Set) 1997, On The Sunny Side Topaz Jazz 1997, Giants Of Jazz 1998, Standard Sessions (2 CD Set) 1999, Piano Starts Here 2008, Art Tatum – Ben Webster: The Album (Essential Jazz Classics) 2009.

 

Arto Peştemalcıgil

 

Cazkolik.com / 14 Ağustos 2020, Salı

 

 

 

BU İÇERİĞİ PAYLAŞIN


Arto Peştemalcıgil

  • Instagram
  • Email

Yorum Yazın

Siz de yorum yazarak programcımıza fikirlerini bildirin. Yorumlar yönetici onayından sonra sitede yayınlanmaktadır. *.